Nelegalna trgovina koja briše vrste

Procjenjuje se da na planeti postoji oko 8,7 miliona biljnih i životinjskih vrsta. Prema Međuvladinoj platformi za biodiverzitet i ekosistemske usluge (IPBES), čak milion vrsta suočeno je s rizikom od nestanka do 2050. godine.

Uzroci su poznati, a to su dugotrajno uništavanje šuma, okeana, zemljišta i drugih prirodnih staništa. Posljedice nestanka određenih vrsta mogle bi biti pogubne, jer bi se narušila sposobnost prirode da obezbjeđuje osnovne životne usluge, poput čiste vode, vazduha i hrane.U ovom kontekstu, nelegalna trgovina divljim vrstama dodatno pogoršava situaciju.



Riječ je o jednoj od najunosnijih, ali i najpogubnijih nelegalnih aktivnosti na planeti. Trguje se svime, od slonovače, rogova nosoroga, ptica i gmizavaca, do ljekovitog bilja i rijetkog tropskog drveta. U pozadini ove trgovine uglavnom stoje organizovane kriminalne mreže, a prema izvještaju UNEP-a i Interpola njena godišnja vrijednost premašuje 20 milijardi dolara.

Ova cifra svrstava nelegalnu trgovinu divljim vrstama odmah iza trgovine drogom, oružjem i ljudima.Jedan od ključnih mehanizama za suzbijanje nelegalne trgovine divljim vrstama jeste Konvencija o međunarodnoj trgovini ugroženim vrstama divlje faune i flore, poznatija kao CITES. Ovaj globalni sporazum, usvojen 1973.

godine, danas okuplja 184 države članice. Njegova suština je jednostavna, ali snažna: međunarodna trgovina divljim vrstama dozvoljena je samo pod strogim uslovima i u mjeri u kojoj ne ugrožava opstanak vrsta u prirodi. CITES razvrstava biljne i životinjske vrste u tri aneksa, pažljivo procjenjujući stepen njihove ugroženosti.

U Aneksu I nalaze se one najranjivije, na ivici opstanka, poput veličanstvenih tigrova, slonova i nosoroga čija je trgovina u komercijalne svrhe strogo zabranjena, kao čin posljednje odbrane od nestanka. Aneks II obuhvata vrste koje još uvijek opstaju, ali bi bez pažljive kontrole mogle ubrzo krenuti putem izumiranja. Među njima su egzotične zelene iguane, raskošne orhideje, određene vrste papagaja i mnoge druge.

Aneks III predstavlja poziv u pomoć, jer se na njemu nalaze vrste koje su zaštićene u nekoj državi članici, koja traži međunarodnu pomoć za kontrolu njihove trgovine.Crna Gora je od 2006. godine potpisnica CITES-a.

Primjena Konvencije odvija se kroz Zakon o zaštiti prirode i prateće podzakonske akte. Ključne za njenu implementaciju su inspekcije, carina i Agencija za zaštitu životne sredine. Ipak, izazova ne manjka, jer nedostaju kadar i tehnička opremljenost.

Nužno je da naša država pooštri kontrole na graničnim prelazima, unaprijedi saradnju sa međunarodnim tijelima poput Interpola i Svjetske carinske organizacije, te razvije sistem licenciranja za trgovinu vrstama koja je dozvoljena. Takođe, u borbi protiv nelegalne trgovine vrstama, edukacija igra ključnu ulogu. Naime, dešava se da se s vremena na vrijeme iz neznanja, u koferima turista nađu suveniri od korala, kože reptila ili egzotičnih biljaka, odnosno proizvodi koji potiču od zaštićenih vrsta i čija kupovina nesvjesno doprinosi njihovom izumiranju.

Ipak, najistaknutija obaveza ovdje je uspostavljanja funkcionalnog CITES centra, odnosno objekta u kojem bi privremeno bile smještene oduzete ili spašene životinje. Na njegovo uspostavljanje čeka se duže od deceniju. Svi dosadašnji pokušaji da se formira CITES centar u Crnoj Gori, a naročito onaj opštine Berane, ostali su bez rezultata.

Iako je, u okviru preuzetih obaveza iz pregovora sa Evropskom unijom u poglavlju 27 – životna sredina i klimatske promjene, kao krajnji rok za početak funkcionalnog rada CITES centra postavljena 2025. godina, već je sada jasno da govorimo o još jednoj u nizu neispunjenih obaveza i roku koji se prolongira za neku od narednih godina. Ovaj Centar je neophodan da bi se zadovoljili evropski standardi za zbrinjavanje životinja, ali i omogućila jača borba protiv prekograničnog kriminala, odnosno adekvatno uključivanje Crne Gore u tu borbu.

I pandemija kovida-19 dodatno je osvijetlila globalne rizike povezane s nelegalnom trgovinom divljim životinjama. Naučna istraživanja objavljena u julu 2022. u časopisu Science ukazala su da je pijaca živih životinja u Wuhanu u Kini najvjerovatnije predstavljala izvor širenja korona virusa SARS-CoV-2 na ljude.

Te pijace, poznate po neregulisanoj prodaji divljih i domaćih životinja, često funkcionišu izvan zakonskog okvira i bez adekvatnog veterinarskog nadzora. Takva mjesta predstavljaju savršeno tlo za prelazak zoonotskih bolesti, odnosno virusa i bakterija koji se prenose sa životinja na ljude. Ova veza između pandemije i trgovine divljim vrstama trebalo je da nas upozori da narušavanje prirodnih sistema kroz eksploataciju i nelegalnu trgovinu nije samo ekološki, već i zdravstveni rizik globalnih razmjera.

Bojim se da naposljetku nije naučeno da narušavanje ravnoteže između čovjeka i prirode više nije apstraktna prijetnja, već realnost sa sve opipljivijim posljedicama.Konačno, prema Izvještaju Svjetskog ekonomskog foruma (WEF), skoro polovina globalnog BDP-a (oko 44 biliona dolara) umjereno ili značajno zavisi od prirode i njenih usluga. Samo taj podatak pokazuje da zaštita biodiverziteta ne može, kao što je to sada, biti sporedna i odložena tema u razvojnim politikama.

(Autorka je direktorica Centra za klimatske promjene UDG).